ေသြးတိုးေရာဂါ

Hypertension or High Blood Pressure ေသြးတိုးေရာဂါ

ေသြးတိုးရွိေနသူေပါင္း တကမာၻလံုးမွာ ၁ ဘီလီယမ္ ေလာက္ေတာင္မွ ရွိႏိုင္တယ္။ ေသြးလႊတ္ေၾကာထဲမွာ ဖိအားေတြ မ်ားေနတာကို ေခၚပါတယ္။

ေသြးဖိအား တိုင္းတဲ့ ကရိယာကို Sphygmomanometer လို႔ေခၚတယ္။ နာမယ္က ရွည္လို႔ ဆရာဝန္-ဆရာမေတြက အဲလို မေခၚၾကဘူး။ BP cuff (Blood Pressure cuff) လို႔သာ ေျပာၾကတယ္။

“ေသြးဖိအားတိုင္း-ကရိယာ သီတင္းကြ်တ္မွာ ကန္ေတာ့ခ်င္လို႔ပါ” ထဲမွာ (ဒစ္ဂ်စ္တယ္လ္) ကရိယာအေၾကာင္း ေရးခဲ့တယ္။ “သမားရိုးက်” ဆိုတာ ဒီေနရာ မွန္ေနတယ္။ သမားေတြ သံုးေနက်က ျပဒါးနဲ႔ ကရိယာပါ။ ဖတ္ရတဲ့ ဂဏန္းကို mmHg (မီလီမီတာ-မာၾကဴရီ) နဲ႔ ေရးမွတ္ရတာကလဲ အထဲမွာ ျပဒါးပါလို႔ ျဖစ္ပါတယ္။

ကရိယာရဲ႕ လက္ေမာင္းပတ္၊ အထဲက ရာဘာအိတ္ ပါတဲ့ အဝတ္စကို လက္ေမာင္း တဖက္ဖက္မွာ ေသေသ ျခာျခာပတ္ပါ၊ အဲဒီ လက္ေမာင္း အတြင္းဘက္က ေသြးလႊတ္ေၾကာကို ထိထိမိမိ ဖံုးေနေစရမယ္။ လက္ျဖန္ေနရာကို နားၾကပ္ႏွင့္ နားေထာင္ႏိုင္ဘို႔ ေနရာခ်န္ ေပးထားရမယ္။ ကရိယာဟာ လူနာရဲ႕ ႏွလံုးေနရာနဲ႔ ေရျပင္ညီ တတန္းတည္း ထားျပီး တိုင္းရတယ္။ မတိုင္းခင္ လူနာကို စိတ္ေအးလက္သာ ရွိေစဘို႔ အာရံုေျပာင္းေပးတာမ်ိဳး လုပ္သင့္တယ္။ “စီးပြါးေရး အဆင္ေျပလား” ေတာ့ မေမးနဲ႔ေပါ့။

ေသြးဖိအားအေျဖမွာ အထက္ဂဏန္းနဲ႔ ေအာက္ဂဏန္းဆိုျပီး ရွိတယ္။ အထက္ဂဏန္းဆိုတာ ႏွလံုးက ေသြးေတြကို ညွစ္ထုတ္လိုက္ခ်ိန္မွာ ရွိေနတဲ့ ေသြးလႊတ္ေၾကာထဲရွိတဲ့ ဖိအားျဖစ္ျပီး၊ ေအာက္ဂဏန္းကေတာ့ သာမန္အခ်ိန္မွာ ရွိေနတဲ့ ဖိအားျဖစ္တယ္။ ေသြးဖိအားကို ၅ မိနစ္ျခား ၂ ခါတိုင္းတာ ေကာင္းတယ္။
• ပံုမွန္ = အေပၚဂဏန္း ၁၂ဝ နဲ႔ေအာက္၊ ေအာက္ဂဏန္း ၈ဝ နဲ႔ေအာက္၊
• ေသြးတိုး ရွိခ်င္သလို အဆင့္ = အေပၚဂဏန္း ၁၂ဝ-၁၃၉၊ ေအာက္ဂဏန္း ၈ဝ-၈၉၊
• ေသြးတိုး အဆင့္ (၁) = အေပၚဂဏန္း ၁၄ဝ-၁၅၉ ေအာက္၊ ေအာက္ဂဏန္း ၉ဝ-၉၉၊
• ေသြးတိုး အဆင့္ (၂) = အေပၚဂဏန္း ၁၆ဝ နဲ႔အထက္၊ ေအာက္ဂဏန္း ၁ဝဝ နဲ႔အထက္။

ေသြးတိုးေရာဂါ ႏွစ္မ်ိဳးရွိပါတယ္။ ၉ဝ-၉၅% မွာ အေၾကာင္းရင္း တိတိက်က် မသိရဘဲ ျဖစ္တယ္။ Essential hypertension လို႔ ေခၚတယ္။ Secondary hypertension ေခၚ အမ်ိဳးအစားမွာေတာ့ ေက်ာက္ကပ္ေရာဂါ၊ ေသြးလႊတ္ေၾကာမၾကီး ေရာဂါ၊ ေက်ာက္ကပ္ အထက္မွာရွိတဲ့ (အျဒီနယ္လ္-ဂလင္း) ေရာဂါေတြေၾကာင့္ ျဖစ္ရတယ္။ NSAIDs အနာ-အကိုက္ေပ်ာက္ေဆး နဲ႔ Steroids စတီရြိဳက္-ေဆးေတြေၾကာင့္လဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ကုိယ္ဝန္ေဆာင္ ၁ဝ% မွာလဲ ျဖစ္တတ္တယ္။ Sleep apnea အအိပ္ပ်က္ရင္လည္း ျဖစ္တတ္တယ္။

ေရာဂါ-လကၡဏာေတြ
ဘာလကၡဏာမွ မျပသူက ပိုမ်ားတယ္။ ေခါင္းမူး၊ ေခါင္းကိုက္္ မ်က္စိဝါး၊ အန္တာ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။ ေသြးထဲမွာ Seruam Creatinine မ်ားေနတာကို စမ္းေတြ႔ရမယ္။ ဆီးထဲမွာလဲ Albumin (ပရိုတင္း) ပါေနႏိုင္တယ္။ အသက္ ၄ဝ-၇ဝ ႏွစ္ၾကား လူေတြ အထက္ေသြး ၂ဝ တိုးတိုင္း၊ ေအာက္ေသြး ၁ဝ တိုးတိုင္း ႏွလံုး-ေသြးေၾကာေရာဂါ ျဖစ္စရာ ၂ ဆတိုးလာတယ္။

ေသြးတိုးရဲ႕ ေနာက္ဆက္တြဲ ေရာဂါေတြ
• နာတာရွည္ ေသြးတိုး ျဖစ္လာရင္၊ ေသြးလႊတ္ေၾကာေလးေတြရဲ႕နံရံ ထူ-မာလာမယ္၊ ႏွလံုးသြား Coronary artery ေသြးလႊတ္ေၾကာ က်ဥ္းလို႔ Myocardial infarction ႏွလံုးေသြးေၾကာက်ဥ္း-ပိတ္ႏိုင္တယ္၊ အဲလိုျဖစ္လို႔ Chest pain ရင္ပတ္ အလြန္နာတာကို Heart attack ရတယ္လို႔ ေခၚတယ္။
• အလုပ္ပိုလုပ္ရလို႔ ႏွလံုးၾကီးလာမယ္။ Diastolic dysfunction, CHF, Cardiac arrhythmias ႏွလံုးေရာဂါ တခုခု ျဖစ္ႏိုင္တယ္၊ ၂၅% မွာ ECG နဲ႔ သိႏိုင္တဲ့ Left ventricular hypertrophy ႏွလံုးဘယ္ဘက္ ေအာက္ခန္းၾကီးတာ ျဖစ္တတ္တယ္။
• ဦးေႏွာက္ ေသြးေၾကာက်ဥ္း-ပိတ္-ေသြးယိုလို႔ ဦးေႏွာက္ အလုပ္ မလုပ္ႏိုင္ေတာ့ဘဲ Paralysis ေလျဖတ္တာကို Stroke ရတယ္လို႔ ေခၚတယ္။ ၈၅% က ေသြးလႊတ္ေၾကာေလးေတြ က်ဥ္းျပီးျဖစ္ရတယ္။ ၁၅%က ေသြးယိုလို႔ ျဖစ္ရတယ္။
• Cognitive impairment and Dementia မွတ္ဥာဏ္ခ်ိဳ႕တဲ့မႈလဲ ျဖစ္ႏိုင္တယ္။
• မ်က္စိထဲက အရုပ္ထင္တဲ့ေနရာ Retina သြားတဲ့ ေသြးလႊတ္ေၾကာေတြကို ထိခိုက္ႏိုင္တယ္။
• ေက်ာက္ကပ္-ေရာဂါ ဝင္လာႏိုင္တယ္။
• ေျခဖ်ား-လက္ဖ်ား ေသြးမေလွ်ာက္လို႔ Gangrene အနာျဖစ္တတ္တယ္။

ေသြးတိုး-ေရာဂါကို ဘယ္လို ကုမလဲ
ဆရာဝန္ေတြက အေတာ္ညံ့ၾကတယ္။ ေပ်ာက္ေအာင္ မလုပ္ႏိုင္ေသးပါ။ ေသြးတိုးရွိ-မရွိ ေစာေစာစီးစီး သိရင္ ေကာင္းတယ္။ ေနာက္ဆက္ ေရာဂါေတြ မျဖစ္ေအာင္ ကာကြယ္ႏိုင္မယ္။ ေသြးက်ေဆး အမ်ိဳးမ်ိဳးရွိတယ္။ အလြန္ အေရးပါတာ အစားအစာ။ ေဆးလိပ္၊ အရက္၊ ေကာ္ဖီ၊ ဝတာေတြက ပိုဆိုးေစသည္။ ေလ့က်င့္ခန္း လုပ္ရင္ သက္သာမယ္။

Antihypertensive ေသြးက်ေဆး အမ်ိဳးမ်ိဳး
1. Diuretics ဆီးသြားေစတဲ့ေဆး အုပ္စု၊ Hydrochlorothiazide, Lasix, Torsemide, Triamterene, Hydrochlorothiazide, Metolazone
2. Beta-blockers (ဘီတာ-ဘေလာ့ကား) အုပ္စု၊ Atenolol, Propranolol, Metoprolol, Nadolol, Betaxolol, Acebutolol, Pindolol, Bisoprolol
3. ACE inhibitors (ေအစီအီး-အင္ဟဘစ္တာ) အုပ္စု၊ Enalapril, Captopril, Lisinopril, Benazepril, Quinapril, Perindopril, Ramipril, Trandolapril, Fosinopril, Moexipril
4. Angiotensin receptor blocker (ARB) (ေအအာရ္ဘီ) အုပ္စု၊ Losartan, Irbesartan, Valsartan, Candesartan, Olmesartan, Telmisartan, Eprosartan
5. Calcium channel blockers (CCBs) (စီစီဘီ) အုပ္စု၊ Amlodipine, Sustained release Nifedipine, Felodipine, Nisoldipine
6. Alpha-blockers (အာလ္ဖါ-ဘေလာ့ကား) အုပ္စု၊ Clonidine

• ေသြးက်ေဆး တမ်ိဳးမက ေရာေပးပါမယ္။
• ႏွလံုးမေကာင္းရင္၊ ေက်ာက္ကပ္မေကာင္းရင္၊ ႏွလံုးေသြးေၾကာ က်ဥ္းေနရင္၊ (ACE) inhibitors or (ARB) ေဆးေတြကို သံုးသင့္တယ္။
• ႏွလံုးခုန္ ျမန္ေနသူမ်ားေနသူေတြကို Beta-blockers ေဆးေတြကို သံုးသင့္တယ္။
• ကိုယ္ေရာင္ေနရင္ Diuretics ဆီးသြားေစတဲ့ ေဆးေတြပါေပးရမယ္။
• ကိုယ္ဝန္ ေသြးဆိပ္တက္ေရာဂါ Preeclampsia (PET) or Eclampsia ျဖစ္ေနရင္ Beta-blockers, Hydralazine, Labetalol, Alpha Methyldopa, Calcium Channel Blockers ေတြ ေပးႏိုင္တယ္။ ACE inhibitors, ARB drugs, and Diuretics ေတြကို မေပးရပါ။
• ေသြးတိုး မ်ားလြန္းေနရင္ (ACE) inhibitors, (ARB), Beta-blockers, Diuretic, Calcium Channel Blockers, Alpha-blockers, Clonidine, Minoxidil, Vasopeptidase blocker ေတြကို ေပးႏိုင္တယ္။
• အေရးေပၚအေျခအေနမွာ Sodium Nitroprusside နဲ႔ Labetalol ထိုးေဆး ထိုးေပးႏိုင္တယ္။

ေသြးတိုးနဲ႔ အစားအစာ
• “အစားမေတာ္ တလုပ္” ဆိုတာ ဒီေနရာမွာလဲ မွန္တယ္။ Dietary Approaches to Stop Hypertension (DASH) ဆိုတဲ့နည္းကို အေမရိကားမွာ ဆရာဝန္ေတြက ညႊန္းတယ္။
o ဆန္-ဂ်ံု-ေျပာင္း-ေျပာင္းဖူး-ဘာလီ-ရိုင္းစပါး-အုတ္စပါး စတဲ့ အႏွံေတြကို ေဖြးျဖဴသြားတဲ့အထိ မဖြပ္ေသးဘဲ စားသံုးတာ ပိုေကာင္းတယ္။ ဒီအေစ့ေတြကို ဖြပ္လိုက္ရင္ အစိတ္အပိုင္း ၂ မ်ိဳးက မရွိေတာ့ဘူး၊
o Poultry ၾကက္သား၊ Fish ငါး၊ နဲ႔ Nuts အေစ့အဆံေတြကို အစားခိုင္းျပီး၊
o Fats အဆီ၊ Red meats အမဲသား-ဝက္သား-ဆိတ္သား၊ Sweets အခ်ိဳေတြနဲ႔ Sugared beverages သၾကားပါ ေသာက္စရာေတြကို ေလွ်ာ့ေစတယ္။
• လူအမ်ားစားသံုးၾကတဲ့ ၾကံကထုတ္တဲ့ Sucrose သၾကားမ်ိဳးက ဘာလို႔လဲ မေျပာႏိုင္ေပမဲ့ ေသြးတိုးေစတယ္။
• Fiber (ဖိုင္ဘာ) ေခၚတဲ့ အမွ်ဥ္ပါတဲ့ အစာေတြကို ညႊန္းတယ္။ စာေၾကာ္ျငာရအံုးမယ္ “Nutrition အာဟာရ” ကို တြဲဖတ္ပါ။
• “ဆားမပါမျပီး” လို႔ ဆိုရေပမဲ့ “ဆားစားရင္ ေသြးတိုးမ်ားတယ္”။ ဆား Salt ဆိုတာ Sodium (ဆိုဒီယမ္) ျဖစ္တယ္။
• ဆားစားမ်ားတဲ့ လူမ်ိဳးေတြမွာ ေသြးတိုး ပိုျဖစ္တယ္။ ဂ်ပန္၊ အေမရိကန္ေတြမွာ မ်ားတယ္။ တဦးခ်င္း စားသံုးမႈ နည္းတဲ့ အာဖရိကမယ္ေနတဲ့ လူမဲေတြမွာ နည္းတယ္။ အေမရိကားေနတဲ့ လူမဲေတြက အဲလိုမဟုတ္ဘူး။
• NIH ကေန သတ္မွတ္ေပးထားတဲ့ တေန႔တာ စားရမဲ့ ဆားပမာဏဟာ 2,400 mg ထက္ မပိုသင့္ပါတဲ့။ အိမ္သံုးဆားမွာ (ဆိုဒီယမ္) ၄ဝ% ပါတယ္။ အၾကမ္းဖ်င္းေျပာရရင္ ပါးစပ္ထဲဝင္သမွ် အစာ-အရည္ေတြထဲမွာ တေန႔ကို ဆား လက္ဖက္ရည္-ဇြန္းေလး တဇြန္းစာသာ ပါပါေစ။
• သုေတသန လုပ္ေတာ့ တေန႔ကို ဆား 1,500 mg သာ စားသူေတြမွာ အက်ိဳးရွိတာ ေတြ႔ရတယ္။
• Diet Therapy for Hypertension “အစာအာဟာရနည္းနဲ႔ ကုသလို႔ ေသြးတိုးမျဖစ္”၊ “ေသြးဆိုး ရွိေနရင္လဲ သက္သာတယ္”။
o Celery (Apium graveolens) တရုတ္နံနံ၊
o Garlic (Allium sativum) ၾကက္သြန္ျဖဴ၊
o Onion (Allium cepa) ၾကက္သြန္နီ၊
o Tomato (Lycopersicon lycopersicum) ခရမ္းခ်ဥ္၊
o Broccoli (Brassica oleracea) မံုလာပြင့္စိမ္း၊
o Carrot (Daucus carota) မံုလာဥနီ၊
o Saffron (Crocus sativus) နႏြင္း၊
o Fennel စမုန္နက္၊ Oregano ေတာရုံး၊ Black pepper ငရုတ္ေကာင္း၊ Basil ပင္စိမ္း၊
• ဝယ္စားတဲ့အစာေတြထဲမွာ ဆားဘယ္ေလာက္ ပါတယ္ဆိုတာ သတိထား ဆင္ျခင္-ေရွာင္ၾကဥ္ပါ၊ အသင့္ဝယ္ရတဲ့ အစားအစာ၊ သြားရည္စာေတြ ေရွာင္ပါ။
• ခ်က္-ျပဳတ္-ေက်ာ္-လွာ္ျပီးသာ အစားထဲ ဆား ထပ္မထည့္ပါနဲ႔။ အိႏၵိယား၊ မီဇိုးနဲ႔ ခ်င္းလူမ်ိဳးေတြ ဆားပန္းကန္ တည္တဲ့အေလ့ ရွိၾကတယ္။ ေသြးတိုးေရာဂါ ဆိုးေစႏိုင္တယ္။
• ဗမာၾကိဳက္ ငါးပိ-ငံျပာရည္-ငါးေျခာက္-ပုဇြန္ေျခာက္၊ တရုတ္လက္စြဲ ပဲငံျပာရည္၊ (ဆိုယာ-ေဆာ့စ္)၊ ဗိုလ္သံုး (ဘာဘီက်ဴး-ေဆာ့စ္)၊ ေလွ်ာ့ပါ။
• အခ်ဥ္တည္ထားတာ မစားပါနဲ႔၊ ဆားသံုး-အေျခာက္လွမ္းအစာ မတည့္ပါ။
• ဟင္းခ်ိဳမံႈ႔ Monosodium glutamate (MSG) မွာ (ဆိုဒီယမ္) ပါလို႔ မသင့္ပါ။
• ဆားတခုထဲ ေလွ်ာ့တာနဲ႔ မရေသးပါ။ (ပိုတက္ဆီယမ္) မ်ားဘို႔ လိုေသးတယ္။ Potassium acetate, Potassium bicarbonate, Potassium citrate, Potassium chloride, Potassium gluconate နာမယ္နဲ႔ ေဆး ေသာက္ပါ၊ ငါး၊ ပင္လယ္စာ၊ Citrus fruits ခ်ဥ္တဲ့အသီး၊ Apples ပန္းသီး၊ Bananas ငွက္ေပ်ာသီး ေတြနဲ႔ Broccoli မံုလာပြင့္စိမ္း၊ Peas ပဲ၊ Lima beans ပဲသီး၊ Tomatoes ခရမ္းခ်ဥ္၊ Potatoes skins အခြံပပါအာလူး၊ Spinach ဟင္းႏုႏြယ္ရြက္၊ Lettuce မံုညင္းျဖဴေတြမွာ မ်ားမ်ားပါတယ္။ ကေလးေတြမွာ (ပိုတက္ဆီယမ္) တေန႔ 780-1,600 mg နဲ႔ လူၾကီးေတြမွာ 1,600-2,000 mg လိုတယ္။
• Omega-3 fatty acids က အက်ိဳးမ်ားေစတယ္။
• Calcium (800-1,200 mg) ဒါမွမဟုတ္ Magnesium (300 mg) ေသာက္ပါ။
• ေသြးတိုး အစာအာဟာရ ဥပေဒသ
o S သံုးလံုး-ဥပေဒသ မွတ္ပါ။ Saturated fat, Sugar and Salt ေတြ နည္းရမယ္။
o Saturated fat အဆီအမ်ိဳးအစား မ်ားဆဲ့အစာအစာေတြ = Cream မလိုင္၊ Cheese ဒိတ္ခဲ၊ Butter ေထာပတ္၊ Ghee ဂီး၊ Coconut oil စားအုံးဆီ၊ Cottonseed oil ဝါေစ့ဆီ၊ Chocolate ေခ်ာ့ကလက္၊
o (ကယ္လိုရီ) + ကိုယ္အေလးခ်ိန္ + အဆီေတြဟာ ေသြးတိုးအတြက္ မေကာင္းပါ။
o (ဆိုဒီယမ္) မ်ားတာ လံုးဝမေကာင္းပါ။
o (ပိုတက္ဆီယမ္) မ်ားတာ ေကာင္းတယ္။
o (ကယ္လ္ဆီယမ္) နည္းတာ မေကာင္းပါ။

Exercise and Hypertension ေသြးတိုးသမားေတြအတြက္ ေလ့က်င့္ခန္း
1. ေသြးပူ-ေလ့က်င့္ခန္း ၅-၁ဝ မိနစ္ နဲ႔စပါ။
2. (ေယာဂ) ျဖစ္ျဖစ္ တျခားနည္းျဖစ္ျဖစ္ လုပ္ပါ။
3. အမ်ားဆံုး-ႏွလံုးခုန္နွဳန္း ရဲ႕ ၈ဝ% ထက္ မပိုသင့္ပါ။ ၂၂ဝ ထဲကေန ကိုယ့္အသက္ကို ႏုတ္ရင္ MHR ရတယ္။ (MHR = 220 – Age)
4. ကိုယ့္အေလးခ်ိန္ကေန ဖိစီးတဲ့ ေလ့က်င့္နည္းမ်ိဳး မလုပ္သင့္ပါ။ အမ်ားအားျဖင့္ လူေတြက ဝၾကလို႔ပါ။
5. တခါလုပ္ရင္ ၂ဝ-၃ဝ မိနစ္ ၾကာသင့္တယ္။ ၇ ရက္တပါတ္မွ ၄ ရက္လုပ္သင့္တယ္။ ျပီးရင္ ၅-၁ဝ မိနစ္ နားလိုက္ပါ။
6. အေလးခ်ိန္-ေလွ်ာ့နည္း လုပ္ေနတံုးမွာ အသက္ရွဴ ေအာင့့္ထားတာမ်ိဳး မလုပ္ပါနဲ႔။

မေန႔က ေဆးခန္းမွာ ဆီးခ်ိဳရွိသူေတြ အျမဲလိုက္နာဘို႔ ေဆာင္ရန္-ေရွာင္ရန္ေတြ ဗမာလို တမ်က္ႏွာေရးျပီး၊ ေကာ္ပီ ၅ ရြက္ ယူသြားတာ တရက္ထဲ ကုန္သြားေရာ။ အဲလိုစာမ်ိဳး ေသြးတိုးအတြက္ ဆိုရင္ေတာ့ ၅ ဆမက ယူသြားရမယ္ ထင္တယ္။

ေသြးတိုး သက္သာေအာင္ ငန္-ခ်ိဳ-ဆီ ေရွာင္ပါ။

Dr. တင့္ေဆြ
၂၆-၁-၂ဝ၁၁